Oral History Testimony of KALISA Rugano

Mark Segment
Begin
End
Play
Share this video
X

Send E-mail

 
[Hide]Right click this link, select 'open in new tab', and add to bookmarks:
[Hide]Copy and paste this link to an email or instant message.
[Hide]Right click this link and add to bookmarks
Search
Terms:
 
 
 
Table of contents 
 
View Topics 
 
View People 
  •  Protais 
  •  Fred 
  •  Zariyasi 
  •  Kabila 
  •  Manzi BAKURAMUTSA 
 
View Places 
  •  Belgium 
  •  Kigali 
 
View Map 
Loading Google Maps...
 
Ubuhamya bwanditse 
  •  la sauvegarde de la memoire kwanga kwibagirwa kuko nta wufite numwe le droit yo kwibagiza !ntawufite droit nimwe yo kubwira abantu ngo nimwibagirwe !meme la reconciliation ne pas au plus du silence et de l' oubli !pas du tout !la la reconciliatio ikorwa ite ? umuntu yemeye ko yakoze ikosa akabisabira imbabazi,bagashobora kuzimuha ariko bitabujije kumuhana.jye l'ordre du jour nshobora kubwira umwana w'umu rescape, umubyeyi w'umu rescape,nu kuririmba la vitoire de la vie sur la mort !kuba bariho n'igitangaza !kuba abantu bariho n'igitangaza !nukuvuga ko ba bafite en nee de ressource immense zituma bagira resistance, capacite de resistance !ibyo rero tubiririmbye tukabishyira imbere,tubiririmbye tukabishyira imbere tukabitoza n'abana bacu byatuma abdukomokaho bazajya mu ishuri nkabandi,bazajya mu buzima nk'abandi,bazajya mu buzima nk'abandi bazakora ibikorwa biyobora igihugu,bikiza aba aba abagowe kurusha abandi .nukuvuga ko kumenyereza abana bacu capacite de resistance, kumenyereza abana bacu ko la vie plume sur la mort, kumenyereza bana bacu ko n'abatwishe bataturangije ,nda ndatanga ingero eshatu ; abirabura ba bajyanye comme sclaves bajyanye imyaka maganatatu, babikoze imyaka maganatatu bajyana unaniwe bajugunya dans la mer, undi unaniwe kakanshena ,bagakubita bagapfa, donc biba ahongaho imyaka irashira indi irataha . mu myaka maganatatu ntabwo byabujije abana ba abirabura baba muei Etat Unis , bari muri Bresir, baba muri Jamaica,kwe expolsa mu bintu byose artistiquement,phisiquement ,c'est-à-dire sportivement , no kujya mu ishuri bakaba bakaba dynamique, ni mubarebe abanyamerika ubu ngubu ! nta muntu wakubwira ko ari les descendents des esclaves ngo ubyemere ! pourtant barapfuye barashira ! des millions et des millions imyaka maganatatu !les Armeniens ubu n'abantu kw'isi bazwi, ils sont puilse ! abaturque barabishe cyane !mu mu bintu suclique bari basanzwe babica hanyuma babarusha imbaraga barabica ! mentainant ils sont une republique a eux bagize capacite de resistance enorme.abayahudi babishe mu myaka itanu, ariko ont les apersecutents pendant deux mille ans.mu myaka itanu baratsemba ! abadage baba abantu bakomeye cyane byakozwe na leta yabo barapfukama basaba imbabazi, bagira na reparation buri mwaka bafite des milliard et des milliard zijya muri Israel muri develloppement yabo,ngicyo icyo abacu batinye kuvuga kuko banatinye gusaba imbabazi zibyo bakoze , ubu ngubu aba Israel bafitanye relation na badage seul ! uje ugasanga bari kuri table de negociation ntiwamenya ko bamwe bishe abandi !kuko bagize courage norme yo kuvuga ngo je reconnais touts les tort que je donne, Imana imbabarire !Imana imbabarire nakoze ishyano nishe abantu, mu myaka itanu ndabamara,iyo courage iwacu yarabuze ! ubu ari abayahudi araba abadage n' abantu qui contribue au develloppement de l'etre humain d'une facon exponantiere !abafaransa n'ababiligi n' abahutu n' abandi, iryo pfunwe bafite ridashobora gutuma hagira n'umwe uhaguruka akavuga ati nsabye mu ijwi rya bose imbabazi ku bantu twagiriye nabi n'ikintu cyabuze !n' ugiye kubivuga abivuga kuriii stade y'inyamirambo asenga ! eeh eeh, akavuga ngo nsabye imbabazi , ukamureba ugasanga we urinde wowe est ce que tu parle dans dans la voix de qui ?kuko ijwi risaba imbabazi n'ijwi autorise ! iridafite autorite morale, autorite de la loi ryasaba imbabazi rite ?parce que wowe ubisaba usenga hariya tu n'a meme pas planifier quoi que ca soit ?tu est un excutent ?ntabwo uri planificateur, ntabwo uri concepteur ?donc tu n'est pas autoriser a demande au nom de touts les tiers ngo usabye imbabazi,non ! jamais de la vie !je ne te crois pas !wowe uri victime nkanjye !tu est une victime expiatoire !sur la a l' auteur des appetits du massasce !nta kindi uri cyo ?il faut une voix autorise ?rigasaba imbabazi,rigatanga na reparation !reparation ihanagura kwihorera,reparation,ihanagura la mortbidite,reparation ihamaga ihanagura la morosite kuko yemera nibura nta na kimwe gishobora kugura urupfu na torture abantu bagize !nta na kimwe gishobora kubihanagura !ariko la reparation ituma abacitse ku icumu n'abababakomokaho basubira mu ruhongore rw'abantu,kandi bagasubirayo tete haute !ntakuba waramaze abantu kandi ngo ukomeze unabacinyize ubagumize mu mwobo ?ubakeneshe,les yeux sont sec ? ils ne savent plus pleure !hanyuma ati namwe nimukomeze muhere mu gahinda ? ce ca.nicyo gituma nvuga ngo ;je demande a tous les jeunes rescapes ko baganira amateka yabo, bamenya n' amateka y'isi bige cyane ,bashyireho umwete, ababo ba ba rideurs babamenyereze ko bagomba kunva no kumenya leurs histoire no ku yi metrisa pour que au moment de la reparation parce que le moment viendra ntabapfira gushira !bazabe bavuga avec des arguments convenquant.c'est une importance capitale navugaga aba akoze za genocide,za massacre,za elimination,za extermination, zaa ariko iby'urwanda c'est une histoire particuliere !bishe miliyoni presque ebyiri en seulement trois mois !en seulement trois mois bari barangije !en seulement trois mois ce une aide dans l'histoire, n' ibintu bitabaho !ils sont soulle toutes une populations !ils sont soulle la terre rwanda ?ils sont efface la beaute de l'homme ?ils sont eteint le regard,or la beaute transparer dans le regard ?barabigize et il ne veut pas le reconnaître ?ahubwo bifuza uwabaha kurangiza ?l'histoire du rwanda est particuliere !n'abayahudi baremere,n'aba rumenie baremera ko l'histoire du rwanda est particuliere ?hari na bamwe batifuza ko yamenyekana kuko twebwe dufite les vestiges humain vivant ?ndavuga vestige ? dufite twa tibiya,dufite uduhanga ? abantu bose bafite ipfunwe ryo kuba barakoze iryo shyano birirwa basaba ko utwo duhanga nizo tibiya babyica ?ba babahamba ?baduhamba kuko ngo ni contre le droit de l'homme.eeh eeh quelle droit de l'homme ? zituma umuntu aba tibiya n'agahanga ? uwica le droit de l'homme n'udahamba abo ngabo qui sont les vestiges restant humain .zishobora kuzerekana amateka yibyabaye pour que sera ne recommence jamais, au bien alors uwica le droit de l'homme n'uwabishe ?uwabashyize muri iyo situation barimo ?je pense que, je panse que nous devont l'interroger l'histoire ?je pense que nous devont l'interroge l'histoire et repondre a l' histoire !parce que l'histoire nous interroge ?quelle reponse des nos nous a l' histoire ?ntayo dufite !kuki se tudafite reponse kandi ari twe byabayeho ?nuko tutaragira determination,pour terminer je voudres lance un message,natekereza ko ari le plus important, kugira kugirango urwanda ruzongere ru rwiyuhagire toutes la souilles il est necessaire ko leta rwandais parce que ibayabaye ku batutsi ,ni byabaye ku barescapes, byakozwe na leta nubwo atari iyi, iyi ngiyi ahubwo yabirwanyije , mais l'Etata ikora dans le continuinite nta rupture,iyi ngiyi yaje gukomeza leta zari ziriho nubwo amateka adahuye !leta rero nihaguruke igire icyo bita l'exorcisme des nos morts, abantu bacu ubwo tubahamba bazahora banitse amenyo mu gahinga igihe cyose leta itazahaguruka ngo ivugire abantu bayo bose bakoze ishyano iti ; exorcisont nos morts n'ugutera ibyuhagiro !ibyo birashaka iki ? birashaka ko nibura bakora uko bashoboye muri delloppements bakora uko bashoboye na vision vingt vingt,bagakora ku buryo nibura economiquement umurescape atongera kubabara, nibura ! c'est le minimum !ntagishobora kubaza kubuza sa douleurs,nta kibuza guhanagura les secatrices ,parceque les secatrices mal guerir abondent encore,mais au moins economiquement ,umwana ntabure icyo arya, ntabure amakaye yo kujya mu ishuri , umwana ntiyirirwe ajya kwahangayika, aho avuga ngo farg nidakora ndapfa, le minimum c'est de pense au rescapes avant de pense au autres ! kuko abandi ari bazima les rescape ntabwo ari bazima, icyo ni kimwe, icya kabiri nugukora kuburyo politique y'ubutaha ihana byimazeyo, umuntu wese ushaka kugarura ingengabitekerezo ya genocide, agahanwa bigaragara je donne des examples simple , apres la deuxime guerre mondiale hari umwanditsi ukomeye kw'isi bazi witwa Ferdind Celine yari antisemite,il a exarte babyita la pologie du crime ku ku kukuvuga ibigira nabi akaba aribyo ushyira imbere bikagaragara, yari antisemite yanze abayahudi bigaragara aravuga ngo gupfa kwabo ntacyo bivuze na genocide itariho,hari ababivuga mu rwanda ?Degole yamwambuye yasa yasabye abafaransa ko bamwerera kumwambura le droit civique. Icyo gihano kibaho,umuntu uzana ingengabitekerezo ya genocide azi genocide aho yagejeje abantu,azi leta yayirwanyije nanubu ko ikivunika bigeze aho ngaho ibyikoreye ku ntugu ?umuntu ukibizana nibamwambure le droit civique ? ye kuba umunyarwanda ?bamucire bamuce ku muheha ?ye kubana n'abandi ajye hariya ?babivuge, babyandike ba babisobanure ko uwo muntu ari umuntu mubi ?ko ashaka kugarura ibintu byakoze ishyano ?kuki ? kuki bamureka akagumya agatora, kuki bamureka akagumya agasangira n'abandi bantu ,kuki bamureka akagumya akagira ijambo muri bar ,mu mashuri ,mu misa ? ari umuntu mubi ? ni babigire ? icya gatatu ; abo bafite ubushobozi, bashobora kuvuga ijambo tukaryunva niba nibakore une chaine de solidalite ?bagire ubusabane bw'ukuri buturutse ku mutima ?la chaine de solidalite ya mbere n'ugufasha les rescapes kandi s'ukumufasha ni reparation !noneho nibandike amateka bikomere akandi ayo mateka abaze abantu batureraga, igituma baretse bantu bakaryana kandi bafite ubushobozi bwo ku bihagarika ntibabikore.ibyo bitatu nibiba nibura tuzaba dusize umurage kandi la sauvegarde de la memoire izaba iriho ikomeye cyane.murakoze cyane. 
  •  Martin Eeh,hari akabazo nashaka kukubaza,eh ubu ngubu urabona yuko abarescapes bunva ko bishwe n'abahutu,ariko wigeze kutubwira ko abazungu aribo babifitemo uruhare rukomeye ?  
  •  Rugano Ni nabo babifitemo uruhare rukomeye !kuko ni bo ba planificateur  
  •   Martin ujya kurangiza uvuze kuri leta , ku muzo wa mbere abarescape bacquise nde ?uwabakoreye icyaha cyane ?  
  •   Rugano Eeh,no,je ne voir,je voudres vous dire une chose, jye ndi umurescape ntabwo na kwa acquise ? je n'acquise pas ,je constate les faits ,je me devant les yeux du monde entier, les faits zikivugira ubwazo jyewe nkaziherekeza,kuko kwa acquise leta nkiyi ngiyi ubu ubungubu waya wayirega iki ? irarwana no gukiza abarescapes yarabatabaye ok ?ntabwo nabona icyo nyirega,kwaba ari ukuba inda indashima kwaba ri uguhemuka ?ariko na none si nayireka kuko ni leta navuze la continuinite de l'Etat, ababikoze nibo je me les faits la,dore leta ibyo yakoze ,namwe muri leta,muyiciriye uruhe rubanza ?wowe leta rero ukomeza uri muri continuinite de l'etat de la politique ya leta,nubwo wowe ukora politique yo gukiza abandi barakoze politique yo kwica reparer les tors ?ca c'est un constat ce pas une aquisation !iyo ni en cas historique ! c'est une dissertation historique !abazungu nuko nguko bo rero je les acquise ? je les acquise yo kuba barambutse meditterane,na ocean atlantique,na ocean i ndien, bagahubuka iyo ngiyo baje kutwica nta cyo dupfa ntacyo dupfa nabo !bo c'est une acquisation totale baje kutwica de quelle droit ?baje guplanifian kutumara de quel droit ?baje gutandukanya amoko y'abanyarwandarwa de quel droit ?baje kurema amoko atariho de quel droit ?bo bo bafite uruhare rukomeye cyane ? c'est une agression igaragara ?niba turiho, tukaba turi abantu ba abanyarwanda bemera ko tugomba kuba abanyarwanda,nous les acquisont! kuko bo baraduhemukiye cyane ? baturushije imbaraga baraza baraduhemukira ? none ntibanashaka ku reconaissant ko bahemutse ?et puis abahutu rero ? ndababaza kuki mwishe abavandimwe banyu ?umuntu aragushuka ngo haguruka uteme undi ugahaguruka ukamutema ? ubu nkubwiye ngo haguruka uteme umwana wawe wahaguruka ukamutema ? kuki ubanza kujya guhisha uwawe kugirango uze gutema uwanjye ?kuki ugira iyo conscience ?bon niba barabashutse nimubaze ababatumye igituma babashutse ? uti kuki mwadushutse tugakora ibi ?kuki mwaduteranyije n'abacu ?kuki mwatumye tumara abacu ?reparer les tors et des deux cotes ? ni ba reparer les tors bahemukiye abahutu ?babashyira mu gicumuro kitazashira ? genocide ni imprescriptible !en plus bi batuma bica abatutsi bahemukira abatutsi kuko bo bapfuye ? bagashira ?la douleur ntabwo mushobora kwiyunvisha ukuntu bahemutse ?nta numwe ushobora kwishyira mu mwanya w'umuntu ubona undi aterura umuhoro akawumukubita ku gikanu ?cet douleur la ! nta ntawushobora kuyunva ? uko turaha tuvuga,turivugisha ? ntawuyunva keretse uwayikubiswe ! ntawushobora kwiyunvisha umuntu, ukuntu ushobora kujya mu mwanya w'umugore wabaye violer par douze hommes banuka ?iyo ubajije umugore qui a etait viole umukobwa ukubwi ikintu akubwira cya mbere n'umunuko ?wabo bantu ? bariye ibinyama,banyoye ibiyoga,bavuye gutema, baranuka amaraso n'ibyuya bakaza bakajya hejuru ku mugore umwe , babiri ,batatu, umunuko niwo uza bwa mbere ?alors que afite une outre douleur ? banarangiza bagashingayo igiti ?iyo douleur n' imprescriptible nka genocide ?ntabwo wamenya, ntabwo wamenya uko uyidecriva ?ne c'est une douleur indisible ! igihe rero udashobora ku kujya mu mwanya wanjye ngo wunve ladoureur que je eu ! bankubita umuhoro ku gikanu cg jyewe mbona umwana wanjye bamutema ? cg umwana abona nyina bamuviola ? cette douleur la igihe udashobora kuyiha evaluation kuko ntayo wabona ?nibura reconaissa ko byakozwe uti ibi bintu byakozwe mbibona ? arijye wabitegetse ? ari jye wohereje abantu ?arijye watanze amafaranga, ari jye waguze intwaro ?au moins c'est la minimun ! noneho numara kubiconstata wowe umaze kubibereka ?uvuge uti et maintenant et apres,turekere aho ngaho abarescape bagumye hariya mu mudugudu bapfe ?batagira imiti batagira kivurira ? abagore barwaye sida bicwe na sida batewe nuko babaye viole boherejwe na mwe ?mwebwe mwatureraga mutababujije ?ya punition mwajyaga muha abntu mubakubita ibiboko ngo bagize ibi ,mubashyira mu munyururu ngo kuko arimwe ba mwaremye prisons tutarazimenya ?kuki mutabikoze kuri aba bantu ? qu' est ce qui ce passe dans vos conscience ? ibyo rero ntabwo ari acquisation ? c'est un constant de fait !moi je constante les faits ? et je le met devoix leurs responsabilite ibyo rero birashaka ko twiga amateka cyane d'une facon avec acquitte ! acquitte nukuvuga ngo ka ka urabona compat ?compat urayizi mwagiye mu ishuri ? compat n'akantu kagize gatya !kakaba gasongoye ? ariko n'akantu ugira utya ukagaha cent quatre vingt degre, niko tugomba kwiga amateka ?tutabikoze fuu tuzarekera batugire uko bashatse ?tuzaba twiyishe uwigize agataro ayora ivu ?kuko ubungubu twebwe turiho, abapfuye barapfuye !ariko nibura tugomba kubasubiza leurs dignite ?kugirango tubikore rero nous pouvons etre les plus intelligent possible, les plus performant possible les plus fort possible.uzakubuza kuba tres fort uzamubwire uti non je doit etre tres fort !uzakubuza kuba intelligent uzamubwire uti no no je doit etre le plus intelligent,uzakubuza kwirwanaho uzamubwire uti ngomba kwirwanaho !ce le seul moyen de rendre dignite a tout nos morts. Nta kindi.eh  
  •   Martin ikindi nashakaga kubabaza ?mwigeze kuvuga ko hari igihe umuhutu yabaga umututsi ? n'umuhutu akaba akaba yaba n'umututsi akaba yaba umututsi ?vice versa mbese nibyo nashaka kuvuga, hari ingero waba uzi wenda zicyo gihe waba niba hari izo waba uzi ko  
  •  Rugano Hari abantu benshi ba ba abatutsi babaye abahutu bo ni benshi !namwe mujya mubunva, kuri regime y'imyaka mirongo itatu n'itanu umwana ,umubyeyi waburaga ko umwanawe yiga cg se akavuga ati ahari mbaye umuhutu ntibanyica,yaragendaga agahindura akarangamuntu ? ibyo byo murabizi se ni irivuze umwami ! donc umuntu wese yegamira aho ubutegetsi buri !baragerageje baranahindura benshi abandi barabyanga barabizira,eh hari ababyita racheter ! hari na nabandi ntawuzi ubwoko uko bumera uwararanye ubwoba mu nda yarabonye se bamwica nyirakuru cg se sekuru babica, agiye kuba umuhutu agerageza guiza abe,ntabwo umuntu yabona uko amugaya sinzi uko umuntu yabona uko amucira urubanza ?we ariko umututsi wukuri aravu navuga ati nzapfa urundi ariko sinzajya kumera ntyo ,kujya guhindura ubwoko ngo nuko b Imeze bitya !abandi nabo rero bahinduraga ubwoko ni benshi cyane bariho ,dufite aba abatutsi ahangaha bari abahutu hanyuma barihutura cg se umwami arabakiza cg se iki byarabaye,byarabaye ,sinavuga amazina kuko hari nabo byabababza nabadashaka ko bivugwa ariko byabayeho, umwami iyo wabaga uri umuvunvu, hanyuma akazakubwira ati ubuki bwawe buanshimishije akagushyingira akaguha inka akaguha ikiba urwuri rwo kuziragiramo ati kuva ubungubu ntabwo ukiri umvunvu !wa wajyaga parmis les nobles wamererwa neza generation ya gatatu ikaza ari abatutsi pee ! kuko abatutsi nakubwiye ko yari categories sociales ntabwo bwari ubwoko ?ikindi hari abandi benshi bajyaga bavuga bati twe turi abahondogo twe, n'ubwoko bwamerewe nabi cyane buraneshwa mu mu muri royaume y'bugesera,bakiyegeka ku bega cg se ku banyiginya bati ni mudutabare mutugire abanyu bakaza bakavuga nka kabare akavuga ati ubu bwoko ubu kuvu ubungubu muri abega ! kandi koko akabagira bo !bagakura bakaba bo rwose.undi ni busyete ! nigeze kubabwira nti ati uu agukuye aho Cyilima yakuye busyete !yari umutwa ariko akora neza cyane yanga kwica umubyeyi w' umwami ,umwami aje kwima amushyingira mushiki we kandi aramubwira ati kuva ubungubu va muri categorie yabariya ntabwo ukiri umutindi,kora ibi ngibi ,ntabwo ukiri umubumbyi w'inkono ? ntabwo ukiri iii inkogoto ? eh !yabyaye abana batagira uko bangana bamukomokaho ,imfura zitagira uko zingana sinakwirirwa nvuga amazina uko ariko abasyete ni benshi mu rwanda ! urwo ni urugero rwerekana ko abatwa, abahutu,abatutsi atari ubwoko yari categorie sociale !  
  •  Martin Ikindi nifuzaga kubabaza hari ighe bavuga yuko umututsi ari muremure, afite izuru rirerire,umuhutu ari mugufi afite izuri ribwataraye,niko navuga ibyo byose iyo ugiye kubireba ushobora  
  •  Rugano Riri riju yego yego ……. harya ama wowe umbaza amazuru yawe ameze ate ? urambwire ayawe menye uko nyatangirireho!ngaho ikomereze ikomereze eeh eeh !  
  •   Martin Ariko iyo ngiyo kugirango babivuge gutyo hari abo usanga nyine bavuga ko ari abatutsi kandi ugasanga ni barebare bafite nk'amazuru maremare n'abahutu ugasanga ni bagufiya yego bagenda ba eh ubonamo abantu bagufiya kandi mu batutsi ?ariko nigute umuntu ashobora gusobanura iyo phenomene ?kandi noneho iyo ari classe sociale ku bantu babo banke nk'abatutsi ?  
  •  Rugano Ra ra Izuru ? izuru naryise ah abantu baracyabishaka ?le role de la fermentation gufungura neza no gufungura nabi,no kurya nabi bihuza abantu cg se bi bi bikabatandukanya bite ?ese umuntu wariye amateke pepe akarenzaho amazi ? azasa n'uwanyoye amata akarya ibirunge ?ibirunge baravugaga ngo kunywa amata ukarya ibirunge baravugaga ngo ubiriye nugusiga umubiri ugasiga no munda ?eeh est ce que koko gusa uwisize asa nutisi nuwishwe n'umwera ? amazuru rero jye nayise la pendice qu'on ne voix pas la nuit de nos couteaux, la nuit de nos couteaux n'igihe barara bica cg birirwa bica,kubibona ukabyemeza ntabwo mbizi jye simbizi ayanjye yo ngira n'Imana ntabwo ari categorie y' banyarwanda,ntabwo rero nabona uko mbivuga.ariko nadatanga urugero gato ;na ngiye mu mu bubiligi, eh kwa Kabila, Kabila le premier eh bari baraye bateye abanyamurenge,embassade ya Belgique yari envahit par abantu bashaka za visa ziza hano bashakaga kunyura ikigali,ariko bashaka kujya kureba, baziko bya bycitse !embassadeur wacu yari vraiment envahit . aza gukora conference de presse, baramugora bamubaza byinshi cyaneee,yitwaga Manzi Bakuramutsa hanyuma za kubabwira ati ariko mfite n'umuntu aha uzi amateka icyamubwiye ko nzi amateka sinkizi kuko ntanayo nzi si sinayize sini je ne suis pas historien !ati hari umuntu ubizi kandi yaje vuba ahangaha yantabara aka hanyuma ampa ijambo,ndanatangara kuko ntari mandate sinari umuntu wa leta.ngitangira kuvuga nti umufaransa arabaza ngo ;umwana w'umusore w'umufaransa arabaza ngo quelles sont ces soi-disant peuples banyamurenge ?ndamubwira nti ; ariko il n'ya pas des soi-disant peuples ? un peuple est un peuple !soi-disant pour quoi ? ako kanya ! ntiyandeka ngo tuvuge iby'abanyamurenge n'intambara yabo,ati est ce que tu es hutu au tutsi ?sha il ma ramasser nti urakagira Imana ! urakoze cyane !regarde moi !j'ai un metre quatre vingt deux trois quatre,seront les soint disant enthropologue,ethnologue b'iwanyu bo ni ba soi-disant !ndi umututsi par ce que uwarenzaga un metre septante wese yabaga ari umututsi !donc je suis tutsi !regarde moi bien ,regarde mon nez,nos seulement mon nez n'est pas epate nkayo abahutu uvuga mon nex est bombe !classe moi !dans quel situation ndinde ? j'ai un metre quatre vingt quelque chose,j'ai a nez bombe classe moi ! nshyira muri categorie ?ngaho nti ntiwi agiye kwicara nti no,no debout c'est toi qui a poser la question ?ndi iki ?ndi umuhutu ?ndi umututsi ?nkurikije ibyo les antropologues b'iwanyu bavugaga ko a nez epate uba uri umuhutu ? ndi iki ? je te jurer yaricaye ! ndamubwira no,no debout wowe uri iki ?ati je suis france aah, moi aussi je suis rwandais, pour quoi tu dis que tu es France et tu me refuser le droit d'etre rwandais ?aricara nti non,non, ni mu mumbwirire ahaguruke !est ce que tu es aquite ?,est ce que tu es norman ? jesuis est ce tu es borton ? non est ce que tu es fausselle ?ati non, est ce tu es vandeant?ati non. ubwo n'ibintu byiwabo bya bijya kuba ubwoko ariko bikurikije za region barimo nkuko abafulama bari muri flandre,abalowa bakaba muri walori,nabo nuko les vandeants nabo muri vande, les fausselle nabo muri marcelle,les normans nabo muri ruguru,les bortons nabo muri brotagne,donc ndamubaza uri icyo ngicyo ati oya ! tu es quoi ?ati je suis France et moi donc ? pour quoi est ce que tu es france tu veut que j' accepte que tu soit France mbya mbyo homologue,we wanjye ko ndi umunyarwanda ngo mbe kuba umuhutu cg umututsi ?il n'a pas eu la reponse ?nicyo nshaka ko mwiga rero !kujya mu bafata mukabamenya !mukabicisha leurs arguments kuko bafite leurs arguments faible ?,baracyagendera ko umututsi ari quatorze pour cent ?entre dix,nibyo, nabapfuye bagashira ni quatorze pour cent quand meme ? ntagihunduka !ce sont les arguments faible ?jye rero ndakubwira ko ibyo ngibyo byo kuvuga,hari umututsi usanga areshya na un metre ciquante ? kandi akaba ari umututsi !wo kwa rwidegembya,wo kwa umurinzi w'icyarwa kwa rwubusisi,kwa rwakagara kujyana kwa mutezintare na Gaga,ugasanga arareshya atya !ugasanga mukuru we cg nyirarume cg nyina areshya kuriya ! eh ! bibaho ! nkuko hari ibihutu usanga biko by'ibihambati bireshya kuriya ibyo bibaho ? cette morphologie de montre que abanyarwandabatri bakwiye gushingira ku ri ibyo ngibyo kugirango bavuge ngo batandukanye abantu !ne je suis sur et certaine que bagushyize hagati y'abana ba bahutu makumyabiri ,bariye neza, bize neza,bavuye mu ishuri ntashobora kubatandukanya nawe !je suis sur et certain je voudres bien et quelqu'un muri abo bazungu les soi-disant bahaguruka bakaza hanodans la lues de kigali bakagenda banyereka umuhutu n'umututsi ? babishobora ?bagahera ku bakobwa bacu, abakecuru bacu babishobora ?ariko kuko twari twaranditswe mu ibuku ils sont fuge les categories sociales, barabisomaga ko uri umututsi muri karangamuntu, wowe uri umuhutu !nutakuzi kuri bariyeri yagutemaga kuko yabisomye !kuburyo n'umufaransa wari kuri bariyeri yabisomaga ati uyu n'umututsi a cote !abandi bagatambuka ! donc le planificateur du mal n'umuntu qui a fuge le categories sociales dans des races mu bitabo.bigatuma n'umuntu mwigana mu ishuri muri mirongo itanu n'umunani nari primaire zitangira za mbere,baraje bakora recensement mu rwanda hose baba umuhutu,umutwa,umututsi, babyandika kuburyo mwasohokaga mu ishuri le voisin nibwo bwa mbere namenye ko umuntu ari umututsi cg umuhutu ,umutwa !le voisin abizi ko wowe wo kwa kanaka wo kwa zariyasi uri umututsi ko wowe wo kwa kwa Fred uri umutwa,ko wowe wo kwa kwa protais uri umuhutu,mu ba bagasohoka babizi kuko byanditse ! babyanditse ! ils sont pris uwo mwanya wo kongera kugira recensement apres treintes ! kugirango babi reactruariser byandikwe muri karangamuntu babone uko bicwa abo bagomba kwica ! we !eeh, eeh , c'est ne pas sorcier? Eeh , eeh,c'est ne pas sorcier ! merci bcp !  
  •  Martin Murakoze !  
 

Identifier mike:Kmc00062/kmc00062_vid2
Title:Oral History Testimony of KALISA Rugano
Description:The oral history testimony of Rwandan elder KALISA Rugano recorded by the Kigali Genocide Memorial Centre in Kigali, Rwanda. In two separate recordings, the testimony describes the political and cultural history of ethnicity in Rwanda. It is given in Kinyarwanda.
Language:kin

BACK TO

Continued from Part 1 of the Oral History Testimony of Kalisa RUGANO.